گروه نرم افزاری آسمان

[سوره آلعمران ( 3): آیات 33 تا 34 ] ....



ص : 314
اشاره
( إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ( 33 ) ذُرِّیَّۀً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ( 34
ص: 315
[سوره آلعمران ( 3): آیه 33 ] .... ص : 315
اشاره
( إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ ( 33
ترجمه و شرح .... ص : 315
خداوند متعال پس از آنکه بیهود و نصاري که ادعاي دوستی با خدا را داشتند خاطرنشان ساخت که هر چیزي را علامتی است و
علامت دوستی خدا اطاعت دستورات اوست که از طرف پیامبرش بمردم ابلاغ میگردد در این آیه نیز یادآوري میکند که خداوند
پیامبرانی برسالت و نبوت برگزیده و آنان را بر تمام عالمیان فضیلت و برتري بخشیده است و در آغاز آیه نام کسانی را میبرد که از
ابتداي آفرینش براي تحمل بار پیغمبري انتخاب شدهاند و همه فرزندان یکدیگرند و خصایص مشابهی دارند که آنان را براي
کشیدن این بار شایسته میسازد و ضرورت ندارد که این فرزندي نسبی باشد گر چه همه از حیث نسب بآدم علیه السّلام میرسند بلکه
این پیوند انتخاب و گزینش الهی و استعداد لدنّی براي حمل بار رسالت است که آنان را بیکدیگر میپیوندد و مانند افراد یک
خانواده قرار میدهد.
و ضمنا اشاره دارد بر اینکه خداوند متعال در هر زمانی بمقتضاي وقت رسولی فرستاده و مردم را موظف گردانیده که از دستورات
وي اطاعت کنند و آنان را بر تمام مردم اهل زمانشان فضیلت و برتري داده است گر چه خود پیامبران نیز از نظر فضیلت با هم
تفاوت دارند لذا میفرماید:
صفحه 152 از 222
خدا آدم را با دست قدرت خویش آفرید و از روح خود در او دمید و فرشتگان را بسجود وي دستور فرموده و در بهشت مسکنش
داد و سپس بحکمتی که خود دانا است از بهشت فرود آورده و او را برگزیده و پیشواي کاروان توحید قرار أنوار العرفان فی تفسیر
ص: 316
داد و زنگ خطر بت پرستی را در جهان بطنین انداخت و بوسیله او راه توبه و بازگشت بسوي پروردگار را بمردم آموخت و
همچنین نوح را که نخستین پیامبر صاحب کتاب و احکام آسمانی بوده و زیاده بر یکهزار سال در جامعه بشر مأموریت داشت اختیار
نموده و کوششهاي ممتدّ او را تقدیر کرده و خواستههاي او را پذیرفت و همچنین برگزید اولاد ابراهیم علیه السّلام را که بقرینه
آیات:
رَبَّنا وَ ابْعَثْ «2» إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا «1» رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِنا أُمَّۀً مُسْلِمَۀً
و روایت انا من دعوة جدّي ابراهیم و امثال اینها مراد رسول اکرم و اوصیاء او از طریق «3» فِیهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِکَ
اسماعیل میباشند و برگزید اولاد عمران را از نسل اسحق علیه السّلام که عبارتند از موسی و هارون پسران عمران بن یصهر بن فاهت
بن لاوي بن یعقوب و همچنین عیسی و مریم مادرش دختر عمران بن ماثان که با بیست و هفت واسطه منتهی به یهود ابن یعقوب
میگردد و یا ویژگیهاي روحی و جسمی ممتازشان گردانید و مأمور هدایت خلق فرمود.
__________________________________________________
1) آیه 122 سوره بقره. )
2) آیه 68 سوره آل عمران )
3) آیه 129 سوره بقره. )
ص: 317
البته امتیازات ذاتی براي نزدیکی انسان بخدا کافی نیست بلکه باید آمیخته با امتیازات اکتسابی نیز بوده باشد.
(33)
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 317
اصطفی حق داد مر تسلیم را آدم و نوح آل ابراهیم را
و آل عمران جمله را بر عالمین بودشان در هر غمی یار و معین
(33)
ص: 318
حثی از نظر لغت و معنی .... ص : 318
قوله تعالی وَ آلَ إِبْراهِیمَ آل بنا بنوشته مفردات مقلوب از اهل است و مصغّر آن اهیل میباشد و فقط در اشراف و بزرگان بکار برده
میشود و در آیات قرآن بسه معنی استعمال شده است:
1) بمعنی قوم و گروه چنانکه پروردگار متعال در این آیه میفرماید: )
این معنی در قرآن بسیار بکار برده شده است. «1» وَ لَقَدْ جاءَ آلَ فِرْعَوْنَ النُّذُرُ
صفحه 153 از 222
2) بمعنی خاندان چنانکه در این آیه شریفه میفرماید. )
3) بمعنی وارثان و فرزندان چنانکه خداوند در این آیه مبارکه میفرماید: ) «2» إِلَّا آلَ لُوطٍ نَجَّیْناهُمْ بِسَحَرٍ
إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ
__________________________________________________
1) آیه 41 سوره قمر. )
2) آیه 34 سوره قمر. )
ص: 319
[سوره آلعمران ( 3): آیه 34 ] .... ص : 319
اشاره
( ذُرِّیَّۀً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ ( 34
ترجمه و شرح .... ص : 319
خداوند متعال در این آیه شریفه بیان میکند که این برگزیدگان از نظر تقوي و راهنمائی بشر همانند یکدیگرند.
شاخ گل هر جا که میروید گل است.
و وقتی بالها میرسند همه از یک ریشهاند و شاخهائی هستند متفرع بیک ریشه اصیل ابراهیم و متکی باو یعنی یک قسمت شاخهاي
اسماعیلند و قسمت دیگر بواسطه اسحق بابراهیم میپیوندند و همه آنان در صفات فضیلتی که جهت اصلی اصطفاء آنها است مشابه
یکدیگرند و بعضی از بعضی دیگر در ناحیه صفات و حالات افتراق پیدا نمیکنند و اگر نصاري بخواهند براي حضرت عیسی دفتر
دیگري از لحاظ شخصیت باز کنند و مقام دیگري باو قائل شوند این نگرش نادرست و پرونده سازي خود ساخته و بیاساسی است
عیسی مصطفاي خدا است همچنانکه موسی و محمّد صلّی اللّه علیه و آله که از آل ابراهیم است منتخب خدا میباشند و خدا همه
آنان را چون مردان خالصی بودند. برگزیده و پیروي از آنها را بر بندگانش لازم شمرده است چنانکه میفرماید:
آل ابراهیم فرزندان و دودمانی هستند که از جهت تقوي و فضیلت پارهاي ص: 320
از نسل پارهاي دیگر بوجود آمدهاند و در فضل و مزایا بعضی شبیه به بعضی دیگرند و علت اینکه خداوند این نعمت را بآنان عطا
فرموده این است که باقوالشان شنوا و بضمائرشان دانا بوده و آنان را باین مقام لایق دانسته است.
و یا بقولی شنوا است بآنچه زن عمران در دل نذر کرده و دانا است بآنچه در دل مخفی داشته است.
(34)
ص: 321
ترجمه و شرح [منظوم .... ص : 321
صفحه 154 از 222
همچنین بعضی ز فرزندانشان برگزید آن قوم را حق با نشان
این نشان علم است و عصمت در نظر لیک با نص نی باجماع بشر
هر یک از پیغمبران از بعد خود کرده تعیین جانشین معتمد
چون کسی کاندر نبوت خانم است دین او بر پا بود تا عالم است
جانشین ننموده تعیین اي خلیل نیست برهان حاجت اینجا یا دلیل
تو کنی تعیین وصیّ بعد موت گوئی از پیغمبر این گردیده فوت
بشنود حق آنچه دارم اعتراف بر علی و اهل بیتش بیخلاف
هم بود دانا بسرّ باطنم گر بحیدر و آلش از دل مؤمنم
کو به جهر و سر سمیع است و علیم گر روي معوج بره یا مستقیم
(34)
ص: 322
بحثی از نظر لغت و معنی .... ص : 322
کلمه بعض بمعنی برخی و پارهاي از هر چیز است و بعض هر چیز جزئی از آن است.
بعضی در مقابل کل است و جمعش ابعاض و معروف است که الف و لام بر سر آن داخل نمیشود زیرا در اصل مضاف است و
بخاطر همین اضافه لفظا و تقدیرا معرفه است و تعریف دیگري را قبول نمیکند اصمعی نیز این عقیده را پذیرفته است ولی برخی
مانند سیبویه و اخفش الف لام را بر روي آن استعمال میکنند.
بعوضه- بمعنی پشه ریز و جمعش بعوض است چنانکه میفرماید:
اقرب الموارد مینویسد: «1» إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیِی أَنْ یَضْرِبَ مَثَلًا ما بَعُوضَۀً فَما فَوْقَها
علت اینکه نام این حشره از بعض گرفته شده کوچکی جثه اوست.
از ثلاثی مجرد این کلمه صد و پنجاه و هفت اسم مذکر و یک اسم مؤنث در سی و هشت سوره طی نود و چهار آیه در قرآن مجید
آورده شده است.
باب تفعیل این ریشه تبعیض یعنی بهره بهره گردانیدن و باب تفعل آن تبعض یعنی بهره بهره شدن میباشد.
__________________________________________________
1) آیه 24 سوره بقره. )
ص: 323
توضیحات .... ص : 323
1) مفسرین در ذیل آیه: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی اقوال مختلفی دارند که بعضی از آنها بطور اختصار عبارتند: )
1) فرّاء میگوید منظور برگزیدن دین آنها است: )
2) بنظر بعضی از مفسرین منظور از اصطفی این است که خداوند آنان را بواسطه نبوت و امور بزرگ دیگري که بآنها عنایت فرمود )
بر دیگران فضیلت و برتري بخشید.
صفحه 155 از 222
3) بعضی گفتهاند: )
گزینش آدم بخاطر این بود که او را بیواسطه از آب و گل آفرید و در بهشت سکنی داد و بفرشتگان دستور داد که باو سجده کنند
و لواء توحید و پرچم خداپرستی را بوسیله او برافراشت و راه توبه و بازگشت بسوي پروردگار را بمردم فهمانید.
گزینش نوح از این جهت بود که باو نبوت و طول عمر عنایت فرموده و دعایش را در باره قوم ستمکارش مستجاب کرد و او را با
کشتی نجات داد و خواستههاي او را پذیرفت گزینش ابراهیم از این لحاظ بود که به وي مقام خلّت عنایت فرموده و آتش را بر وي
سرد کرد و نمرود را هلاك نمود. ص: 324
و این گزینش بنا بقولی هم تکوینی بود و هم تشریعی خداوند آفرینش آنان را آفرینش ممتاز قرار داد و سپس بخاطر اطاعت از
فرمان خدا و کوشش در راه هدایت انسانها یک نوع امتیاز اکتسابی بدست آورده و بصورت انسانهائی برگزیده درآمدند زیرا
امتیازات ذاتی براي نزدیکی بخدا کافی نیست بلکه باید با امتیازات اکتسابی همراه باشد.
2) در اینکه مراد از آل ابراهیم و آل عمران کیانند مفسرین آراء مختلفی ذکر نمودهاند که ما بنحو اختصار به بعضی از آنها اشاره )
میکنیم.
1) بعقیده برخی از مفسرین مراد از آل ابراهیم و آل عمران خود آن دو هستند. )
2) آل ابراهیم عبارت از اولاد اوست یعنی اسماعیل و اسحق و یعقوب و اسباط و پیامبر اسلام که از فرزندان اسماعیل است. )
3) بقول ابن عباس و حسن منظور از آل ابراهیم مؤمنین بدین ابراهیم یعنی اسلام است. )
و اما آل عمران بنا بعقیده وهب و حسن مریم و عیسی است و بقول دیگر موسی و هارون است که هر دو پسر عمران بودند و از
تفاسیر اهل بیت علیهم السّلام استفاده میشود که منظور از آل عمران علی بن أبی طالب است زیرا عمران نام ابو طالب است در
توریۀ.
3) تفسیر کاشف در ذیل آیه مبارکه ذُرِّیَّۀً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ مینویسد در اینکه آل عمران و آل محمّد از ذریه ابراهیم و آل ابراهیم از )
ذریۀ نوح و نوح از ذریه آدم علیهم السّلام است تردیدي نیست و شأن قرآن بالاتر از این است که واضحات أنوار العرفان فی تفسیر
القرآن، ج 5، ص: 325
را توضیح دهد بلکه منظور از جمله ذریّۀ بعضها من بعض چنانکه از سیاق آیه نیز بدست میآید مدح و ثناي ایشان است.
4) در باره و اللّه سمیع علیم بعضی از مفسرین معتقدند که معنی سمیع علیم این است که میشنود آنچه را که ذریّه میگویند و عالم )
است بآنچه در ذهنشان مخفی میدارند.
و عدهاي گفتهاند که معنی سمیع علیم در این آیه این است که خداوند متعال شنوا است بآنچه زن عمران نذر کرده بود و علیم است
بآنچه در دل مخفی داشت.
ص: 326
روایات .... ص : 326
1) در تفسیر عیاشی از امام محمّد باقر علیه السّلام روایت شده که وقتی آن حضرت آیه شریفه إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی را خواند فرمود: )
مراد ما عترت رسول هستیم.
2) در کتاب عیون اخبار الرضا در حدیث امام رضا علیه السّلام با مأمون نقل شده مأمون از آن حضرت سؤال کرد آیا در قرآن )
فضیلت عترت و اهل بیت رسول اکرم بر سایر مردم ذکر شده است؟
حضرت فرمود بلی مأمون گفت کدام آیه است حضرت فرمود آیه إِنَّ اللَّهَ اصْ طَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی
صفحه 156 از 222
الْعالَمِینَ ذُرِّیَّۀً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ.
3) شیخ طوسی از ابن عباس در ضمن روایت مفصلی از أمیر المؤمنین علی علیه السّلام نقل نموده که رسول اکرم در تفسیر آیه إِنَّ )
اللَّهَ اصْطَفی آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ فرمود:
اهل بیت من صفوة و برگزیده از آدم و آل ابراهیم و آل عمران و از فرزندان اسماعیل هستند که رهبران بشر خواهند بود.
ص: 327
تجزیه و ترکیب .... ص : 327
قوله تعالی إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی
اصطفی- اي اختار یعنی برگزید و اختیار کرد و ریشه اصلیش صفوة است و اصطفی بر وزن افتعل از باب افتعال است که تاء
منقوطش تباء مؤلّف مقلوب گردیده است.
قوله تعالی ذُرِّیَّۀً بَعْضُها مِنْ بَعْضٍ.
کلمه ذرّیّۀ بنا بعقیده اخفش حال است از مفعول اصطفی و بنظر زجاج بدل است از آلین یا مجموع آلین و نوح.
ص: